De internationale Pugwash-beweging werd opgericht door wetenschapsmensen die het als hun gezamenlijke streven zagen het dreigende gevaar van (kern)oorlogen te keren. De organisatie ontleent haar naam aan het Canadese plaatsje Pugwash in Nova Scotia, waar in 1957 de eerste bijeenkomst werd gehouden. Op deze bijeenkomst kwamen 22 vooraanstaande wetenschapsmensen bijeen. Zij waren afkomstig uit de Verenigde Staten, de Sovjet Unie, Japan, het Verenigd Koninkrijk, Canada, Australië, de Volksrepubliek China, Oostenrijk en Polen. Wat hen bond was de bezorgdheid over de kernbewapening en de Koude Oorlog.
De eerste bijeenkomst (in Pugwash) was het antwoord van deze vermaarde wetenschapsmensen op het in 1955 verschenen Russell-Einstein Manifesto. Dit manifest – onder meer ondertekend door zeven Nobelprijswinnaars – hield alle regeringen van de wereld nadrukkelijk voor dat een toekomstige wereldoorlog, waarin zeker kernwapens zullen worden gebruikt, het bestaan van de mensheid bedreigt en dat alles in het werk moet worden gesteld om dit te voorkomen. In wezen was dit een oproep tot een mentaliteitsverandering.
Wij spreken niet als aanhangers van welk geloof of ideologie dan ook, maar als leden van het menselijk ras, een ras waarvan het voortbestaan wordt bedreigd. De wereld is vol conflicten en de meesten voelen zich bij deze conflicten betrokken. Wij vragen u deze betrokkenheid ondergeschikt te maken aan het feit dat u lid bent van een biologische soort die een opvallende geschiedenis heeft gehad en waarvan niemand de uitroeiing kan wensen. … Er ligt voor ons, als wij hiervoor kiezen, een onbeperkte toename van geluk, kennis en wijsheid. Zullen wij dan de dood kiezen omdat wij onze twisten niet opzij kunnen zetten? Wij richten dit appèl tot u als medemensen: denk aan uw mens-zijn en vergeet de rest.
In de begintijd waren de centrale aandachtsvelden binnen Pugwash non-proliferatie en ontwapening, verificatie van (nog te sluiten) wapenbeheersingsakkoorden, alsmede de analyse van het politieke denken en de economische dynamiek die tot de bewapeningsinspanning leidden. Gebruik makend van hun wetenschappelijke prestige bleken op het hoogtepunt van de Koude Oorlog geleerden uit Oost en West in staat de confrontatie-diplomatie van de Koude Oorlog binnen regeringskringen te relativeren.