Op donderdag 4 maart 2004 lopen we de lange gang met studenten en illustraties van wereldzaken door naar de kamer van het verse Pugwashlid Georg Frerks. Na een informele kennismaking met een kop koffie rollen de woorden al snel de kamer door; het nieuwe lid is duidelijk uit het goede hout gesneden. Hij beschikt over de door ons zo gewaardeerde afwijking om een interesse voor praktisch alles te hebben met daarbij een flinke dosis maatschappelijke betrokkenheid. Zonder moeite kunnen wij u dus ook meer vertellen over wie hij is, wat hem zoal bezighoudt en wat zijn visie op Pugwash is.
Wie is Georg Frerks?
Georg Frerks leidt de Conflict Research Unit van het Clingendael Instituut en is als hoogleraar verbonden aan de universiteiten van Wageningen en Utrecht op de respectievelijke terreinen van rampen- en conflictstudies. Hij begon zijn academische leven aan de universiteit van Wageningen, onder andere op het gebied van niet-westerse sociologie. Zijn promotie had betrekking op Sri Lanka waar hij zich viereneenhalf jaar met ontwikkelingsprojecten heeft beziggehouden. Hierna heeft Georg een jaar lesgegeven in Wageningen om vervolgens in het diplomatenklasje van Buitenlandse Zaken te belanden. Hij heeft onder andere gewerkt als evaluator van ontwikkelingsprojecten en aan strategische beleidsplanning. Nog altijd is hij verbonden aan Buitenlandse Zaken, waardoor hij uitgeleend wordt aan de wetenschap. Het gaat hierbij om toegepaste wetenschap, oftewel, om de vraag hoe je kunt interveniëren in de praktijk. Ontwikkelings-samenwerking en ‑beleid vallen hieronder alsook de sector ‘kommer en kwel’. Veel van deze onderwerpen zijn direct met Pugwash verbonden en vorig jaar is hij dan ook gevraagd lid te worden.
Wat houdt hem bezig?
De laatste decennia is er veel veranderd, ook voor Conflictstudies. Tegenwoordig hebben we te maken met een ander soort oorlogen. Het gaat niet meer zozeer om de tegenstellingen tussen Oost en West, maar veel meer gaat het om etnische spanningen, religieuze verschillen en bijvoorbeeld de acties van warlords. ‘Human Security’, ook de noemer waaronder de Young Pugwash activiteiten vallen, lijkt het kernwoord. In het licht van Pugwash noemt Georg een aantal mogelijke aandachtspunten uit zijn gebied.
Regime-verschuivingen
Er lijken belangrijke verschuivingen in internationale bestuurlijke regimes op komst om aan het gebruik van geweld vorm te geven. De huidige regimes staan onder druk. Supermachten en rogue states onttrekken zich eraan. Dit is een punt van zorg. Wat zijn de consequenties voor de controle op wapens, witwas, enz.?
Duurzame ontwikkeling is uit?
Het lijkt erop dat ‘milieu’ en ‘duurzame ontwikkeling’ uit de mode zijn geraakt. Tegelijkertijd wordt de urgentie van duurzame ontwikkeling juist steeds duidelijker. De problematiek neemt bovendien toe, zoals door klimaatverandering die zeer waarschijnlijk tot extremere weersomstandigheden leidt. De toename in bevolking en ook de toegenomen kwetsbaarheid voor rampen geven grote problemen. Bij die kwetsbaarheid voor rampen spelen externe factoren, zoals natuurverschijnselen, een rol maar ook het menselijk handelen. Slechts 6% van de slachtoffers van natuurrampen leeft in rijke landen. Elders kunnen klappen vaak nog maar net worden opgevangen met de beperkte reserves die er zijn; verergering van omstandigheden zal deze reserves aantasten. Een belangrijk aandachtspunt is dan ook hoe we deze onderwerpen een hernieuwde impuls kunnen geven.
Gebrek aan proactief denken
Om problemen van duurzame ontwikkeling en binnen conflictstudies werkelijk aan te pakken is een proactieve houding nodig. Dit vraagt ook om preventief investeren, zowel wat betreft binnenlandse als internationale hulp. De politiek is van nature echter reactief. Zo is de discussie over terrorisme bijvoorbeeld nog onvoldoende breed agenderend; het probleem van terrorisme moet systematischer worden geëxploreerd. Er is wel verandering waar te nemen, zoals bij de NAVO en EU waar het concept van veiligheid breder is geworden, maar het proces is bepaald niet klaar.
Het klassieke ontwikkelingsdebat: een doodlopende straat?
Er bestaat veel ressentiment ten aanzien van het klassieke model van ontwikkelingssamenwerking (is het geen dode weg?). Het is echter nog geen uitgemaakte zaak hoe je het wèl zou moeten doen. Georg zou discussie met geëngageerde denkers over waar we nu staan en wat een beter antwoord zou kunnen zijn om de doelstellingen te bereiken verwelkomen.
Kortom….
We weten wat er gedaan moet worden; nu moet het nog gebeuren. Pugwash kan op spefieke onderwerpen voorlichting geven en bepaalde acties bepleiten. Pugwash heeft bovendien een rol in het mobiliseren van politici.
Om het even kort door de bocht te zeggen: het korte-termijn denken van politici gecombineerd met het feit dat veel wetenschappers zich niet goed weten uit te drukken resulteert regelmatig in een gebrek aan dialoog. Die dialoog verdient meer aandacht. Een methode kan daarnaast zijn de beïnvloeding van het publieke debat: wat men ook vindt van de Brent Spar affaire, deze illustreert dat ‘imago’ een kernbegrip is voor politici. Dit maakt van de publieke opinie een mogelijk pressiemiddel. Ook bedrijven zijn hier gevoelig voor. Pugwash kan een gevoel van onbehagen bij het publiek mobiliseren. Ook kunnen politici rechtstreeks benaderd worden door Pugwash. Op zich zijn politici redelijke mensen maar ze staan wel onder (tijds-)druk. Het is dan ook belangrijk met een toegankelijk verhaal te komen en dat helder te communiceren. Het is legitiem om een gezaghebbend standpunt breder uit te dragen. Dit kan betekenen dat bij belangrijke onderwerpen een activistische houding prima samen kan gaan met wetenschap. Zo neemt Georg in zijn eigen loopbaan een verschuiving waar van beleidsrelevant naar beleidskritisch onderzoek.
Hoe ziet hij Pugwash?
De idee achter Pugwash, dat je als wetenschapper een bepaalde verantwoordelijkheid neemt voor wat er om je heen gebeurt, spreekt Georg Frerks zeer aan. Naar zijn mening is Pugwash er onder andere om gecompliceerde onderwerpen helder te maken naar niet-wetenschappers. Hierbij heeft hij veel oog voor de ‘dualiteit’ van wetenschappelijke kennis. Het is aan mensen hoe ze die kennis gebruiken; dat kan zowel gebruik als misbruik zijn, voor goed en kwaad. George vergelijkt die kennis met een broodmes: “Je kunt er brood mee snijden maar ook iemand er mee doodsteken.” Ook sociaal-wetenschappelijke kennis en inzichten kunnen op meerdere manieren worden ingezet: zowel voor technologische ontwikkeling, militaire doeleinden of juist voor ontwikkelingsbeleid. De idee achter Pugwash en de daarbijbehorende engagement van wetenschappers zijn naar zijn mening dan ook nog even actueel als bij de oprichting van de vereniging. Georg ziet de zin van Pugwash onder meer in het overbruggen van de hokjes van de wetenschap; via Pugwash kun je over de hekjes heenkijken. Ook kan Pugwash via advocacy of beleidsbeïnvloeding effect hebben op discussies.
Het Pugwash lidmaatschap
Georg is geïnteresseerd om – binnen de tijdmarges natuurlijk – zijn lidmaatschap ook concreet gestalte te geven via deelname aan bijeenkomsten en e-mailverkeer. Via bijeenkomsten zou George graag ideeën uitwisselen over de grenzen van de eigen disciplines heen. Zulke bijeenkomsten zouden dan specifieke thema’s kunnen behandelen, met een actie-perspectief. Oftewel, niet alleen praten maar er daarna ook doelgericht iets mee doen. Het is handig als zulke bijeenkomsten al een paar maanden van te voren bekend worden gemaakt wanneer de agenda’s nog niet vol zijn.
door Antoinette Hildering en Arthur Petersen