In het afgelopen jaar heeft het Steering Committee van de CBW workshops zich beraden over de toekomst van deze workshops, speciaal die in Nederland waarbij de focus ligt op de Chemische Wapen Conventie (CWC). In Geneve wordt jaarlijks eveneens een workshop georganiseerd waarbij de aandacht vooral uitgaat naar de Biologische Wapen Conventie (BWC). De reden voor dit beraad ligt in het feit dat de CWC een redelijk succes genoemd kan worden. Het Steering Committee stelde daarom voor een “High Level Workshop” te houden waarbij minder aandacht zou zijn voor de dagelijkse gang van zaken maar vooral naar de toekomst gekeken zou worden met de vraag wat kan een goed functioneren van de verdragen in de weg staan. Er is duidelijke sprake van verschillen tussen de succesvolle CWC en de BWC, de laatste blijft duidelijk achter.
Het Steering Committee is zeker ten dele geslaagd in die opzet met het versturen van uitnodigingen aan beleidsmakers waarvan een aantal gehoor hebben gegeven aan die uitnodiging en een actieve bijdrage leverden. Jammer is dat de aanwezigen bijna vooral uit ontwikkelde landen kwamen, de VS, het VK, Rusland, Nederland, Zweden en Pakistan. In de minder ontwikkelde landen is weliswaar weinig expertise maar er zijn ook geen fondsen om deel te nemen aan dit soort workshops. Aan het organiserende land werd gevraagd na te gaan of meer gedaan kon worden voor de ondersteuning van minder gefortuneerde potentiële deelnemers in de vorm van sponsoring van reiskosten.
Het aantal landen dat lid wordt van de CWC stijgt nog steeds en in het bijzonder de toetreding van “verdachte landen “als Albanië, Libië en Soedan, en het mogelijk toetreden van Irak maakt dat de CWC steeds universeler wordt. De betreffende landen hebben hun eventuele Chemische wapens en productie faciliteiten gedeclareerd en onderworpen aan inspectie. De vernietiging van bestaande wapens vindt voortgang, hoewel in Rusland met een slakkengangetje, maar het Westen springt daar bij om die voorraden te vernietigen. Ging men 15 jaar geleden nog uit van de aanwezigheid van 100.000 + ton Chemische wapens in de wereld, binnen 15 jaar zullen alleen nog enkele schavuiten Staten, zij die trachten de CWC te omzeilen mogelijk kunnen beschikken over enkele honderden tonnen CW.
Wat dit betekent werd duidelijk in een van de bijdragen waarin aangegeven werd hoeveel CW nodig is om een militair doel (compagnie) aan te vallen. Natuurlijk is hier sprake van een ruw gemiddelde en zijn brede variaties rond de getallen mogelijk, maar 50 ton Blauwzuur gas en het laagste getal 1 ton Sarin in het geval van een verrassingsaanval op een onbeschermd doel spreken boekdelen. Als de militairen beschermd worden door hun masker en speciale kleding gaan die getallen nogmaals met een factor 100 of meer omhoog. Wederom wordt bevestigd dat het gebruik van een Chemisch Wapen alleen aantrekkelijk is ten opzichte van een onbeschermde tegenstander. Het Chemische Wapen is niet alleen de “poor man’s atomic bomb” het is ook het wapen waar degene die zich geen bescherming kan veroorloven vooral door getroffen wordt. Maar het omgekeerde is ook waar: Wordt de aandacht voor bescherming minder dan wordt het weer aantrekkelijk voor een tegenstander om een “break-out” capaciteit te ontwikkelen, zodat in dat geval wel degelijk iets te bereiken is met CW.
In de situatie van het Chemische Wapen voor militair gebruik mag dan enig optimisme doorklinken dat het wapen obsoleet geworden is, maar het Biologische wapen baart nog ernstige zorgen. Beide typen zouden eveneens ingezet kunnen worden door terroristen. In vele Westerse landen is in dit opzicht een hype ontstaan. Nieuwe zogenaamde deskundigen weten met stelligheid te verklaren dat duizenden ja zelfs miljoenen het slachtoffer zullen worden van chemische of biologische incidenten veroorzaakt door terroristen. Dit kweken van angst heeft als belangrijk voordeel dat een serieus probleem politieke aandacht krijgt en financiering voor onderzoek beschikbaar komt. Er zit ook duidelijk een keerzijde aan deze hype; als binnen enkele jaren blijkt dat de gekweekte angsten niet bewaarheid worden zal de aandacht en financiering volledig verdwijnen.
Zoals zo vaak ligt de waarheid ergens in het midden. Tien jaar geleden veroorzaakte 1 kilo Sarin in Tokyo 12 doden, 1000 blootgestelden en 4000 patiënten die meenden dat ze blootgesteld waren. Meer dan 25 jaar geleden veroorzaakte circa 1 gram Anthrax in Rusland tenminste 63 doden en recentelijk in de VS zorgde een soortgelijke hoeveelheid voor 20 slachtoffers waarvan 5 dood. Het meest serieuze incident uit de recente geschiedenis is Bhopal waar sprake is van mogelijk 10.000 slachtoffers waarvan 2000 doden. Maar het betrof dan wel een zeer grote hoeveelheid gevaarlijke stof die vrijkwam. Om deze redenen werd aangedrongen op het bewaren van de realiteitszin. Waarom niet eerst een analyse gepleegd van bestaande ongevallen om aan te geven hoeveel doses losgelaten moeten worden om een slachtoffer te maken. Voor de militairen is die analyse al lang gemaakt en blijkt in de orde van 1 miljoen te liggen. In het civiele gebied zal dit mogelijk wat lager zijn maar een vluchtige analyse van vroegere incidenten laat zien dat het niet beneden tien duizend is (voor de genoemde Anthrax incidenten lag het boven de honderd duizend). In de kringen van de paniek zaaiers is een gevleugelde uitdrukking: “not if but when”, zeker ten aanzien van Biologische wapens.
Er werd voor gepleit om voordat het tot incidenten komt te komen tot een ethische code voor onderzoekers in het gebied van de levenswetenschappen, zodat iedere onderzoeker zich bewust is van zijn ethische verantwoordelijkheid om alle vormen van leven te respecteren en geen onderzoekingen te doen, althans ervoor te waken dat de resultaten van het onderzoek gebruikt worden voor zaken, die leiden tot negatieve beïnvloeding van dat leven. Het Engelse parlement heeft reeds opgeroepen om te komen tot een dergelijke code. In analogie met de eed van Hippocrates zouden wetenschappers “het doe geen kwaad” principe moeten onderschrijven en ervoor waken dat de resultaten van hun onderzoek misbruikt worden. In het geval van CW is het werk goeddeels beperkt tot door de internationale gemeenschap erkende laboratoria die onder toezicht staan van de Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons. Voor de biologische wapens bestaat nauwelijks iets vergelijkbaars. Soms vlucht men in geheimhouding hetgeen de voortgang van de wetenschap niet ten goed komt. Anderzijds is er weinig controle op wie werkt met welke pathogene micro-organismen.
Kortom er is nog genoeg voor Pugwash om zich zorgen te maken, zeker als het gaat om bijvoorbeeld terrorisme en bijvoorbeeld biologische wapens. Het nationaal en internationaal strafbaar stellen van ongeautoriseerd werk met C of B wapens bijvoorbeeld via het internationale strafhof als een potentiële oorlogsmisdaad verdient zeker ook aandacht. Voor dergelijke aspecten zou meer juridische inbreng wenselijk zijn. De Pugwash CB workshops zullen dus hun 25-jarig jubileum wel halen.
door Jan Medema