Deel 1: Respect en vertrouwen als basis voor onderhandelingen in conflicten
Voorafgaand aan de Pugwash workshop “New Challenges to Human Security. Empowering Alternative Discources” heeft ISYP Nederland een workshop georganiseerd die gehouden werd in Wageningen van 14 tot en met 16 juni. Met het doel de deelnemers bekend te maken met complexiteit van hedendaagse conflicten richtte de workshop zich vanuit verschillende perspectieven op de dynamiek en het proces van conflict. In plaats van meerdaagse presentatie- en discussieronden besloten wij – als organisatie – gebruik te maken van een rollenspel. In een rollenspel is het de bedoeling dat deelnemers in de huid kruipen van een personage en proberen te handelen en te denken als die persoon. Wij hoopten hiermee de twintig deelnemers een beter begrip van de oorzaken van conflictsituaties mee te geven.
Dit rollenspel betrof de conflictsituatie in Azerbeidzjan waar Armeniërs de onafhankelijkheid van het gebied Nagorno Karabakh bevechten. Alhoewel de Azeri de Islam aanhangen en de Armeniërs het Christelijke geloof, is het conflict in essentie geen religieus conflict maar een conflict over territorium en het recht op zelfbeschikking. In het zoeken naar een eigen identiteit en de rechtvaardiging van wederzijdse claims speelt de eigen geschiedenis een grote rol.
Dit rollenspel was opgezet als een publiek vredesproces, wat betekent dat er geen officiële onderhandelingen werden gevoerd, maar dat door het rollenspel deelnemers een beter inzicht kregen in de oorzaken van hun conflict. Tevens bood dit deelnemers de mogelijkheid hun perspectieven op de wederzijdse relaties te veranderen.
Inleidend op het conflict werd een documentaire getoond over de schrijnende menselijke tragedies in dit conflict en werden deelnemers onderricht in de conflictsituatie in Nagorno Karabakh. Daarna werden de verschillende rollen toegewezen, welke konden bestaan uit het spelen van een Armeense of Azeri politicus, geschiedkundige, journalist, burger of een vertegenwoordiger van een lokale NGO. Het rollenspel werd geheel begeleid door twee deskundigen met ervaring in de Kaukasus.
Als start vertelden deelnemers elkaar ‘hun‘ geïmproviseerde levensverhalen, wat ruimte maakte voor wederzijds begrip. In eerste instantie bleek het lastig voor de weldenkende ISYP leden om minder rationeel te zijn en zich meer in de rol in te leven en emotie te tonen. Het bleek desalniettemin lastig om tot een gezamenlijke historie te komen welk voor iedereen acceptabel was. Het gevolg was een gebrek aan vertrouwen, waardoor men zich vaak vastklampte aan procedurele afspraken om zijn of haar recht op spreektijd te claimen.
Het debat kwam echter pas goed op gang toen het conflict persoonlijk gemaakt werd; nadat een ‘krant’ de ‘ontvoering’ van de zoon van een de deelnemers berichtte. Het debat ontaarde daarop in een conflict over de voorwaarden van uitlevering van de gevangene en over het verlangen van wederzijds respect in het debat. Door dit gebrek aan respect en ondersteuning ontstond binnen een groep een afsplitsing, wat een zware druk legde op de overige deelnemers, in deze discussies werden zelfs de begeleiders beticht van partijdigheid.
In de evaluatie van het rollenspel kwamen alle deelnemers tot de conclusie dat in een vredesproces de mensen en de groepsdynamiek uiteindelijk bepalend zijn voor het welslagen van het proces. Een rollenspel bleek daarmee de juiste methode te zijn geweest voor het overbrengen van de boodschap.
– Rens de Man