De fixatie op economische groei leidt tot steeds grotere problemen. Dit besef bracht in januari van dit jaar aan de universiteit van Tilburg ruim 300 Nederlanders en Vlamingen bij elkaar: economen, politici, vertegenwoordigers van vakbonden en uit het bedrijfsleven, agrariërs, en milieudeskundigen, maatschappelijk werkers, ….. Deze conferentie met deelnemers van zulk een uiteenlopende snit mondde deze maand uit in een “Verklaring van Tilburg”. Daarin wordt de urgentie betoogd van een ingrijpende omslag naar een meer duurzame en solidaire economie en werd de gangbare fixatie op economische groei onder kritiek gesteld. Er werd tijdens de conferentie uitgebreid gesproken over de noodzaak van andere indicatoren voor economische ontwikkeling dan het Bruto Binnenlands Product (BBP). Deze indicator is in wezen slechts een snelheidsmeter die aangeeft hoe hard we geld verdienen, ongeacht of dat nu nuttige diensten en producten oplevert, dan wel schade toebrengt aan mens en milieu.
We hebben echter andere meters nodig: meters die aangeven hoe ver we af zijn van een duurzame en solidaire economie. Zouden we de Ecologische Voetafdruk als maatstaf hanteren, dan wordt zichtbaar dat onze consumptie van energie en materialen op een korte termijn van tien jaar met minstens tweederde moet verminderen. Wachten we langer dan zijn er over dertig à veertig jaar twee – vier als we ook de rechten respecteren van “Al wat Leeft en leven wil” – aardbollen nodig om onze materiele welvaart op peil te houden. Gelukkig beschikken we nu over alternatieve meetinstrumenten. Hoewel geen van allen perfect, zijn er nu indexen die hun bestaansrecht hebben bewezen en die tevredenheid en menselijk geluk in kaart kunnen brengen.
De stelling werd gedragen dat er in de economieën van het Zuiden welvaartsgroei moet komen met bestaanszekerheid voor de vele armen aldaar. Dat betekent daar in het Zuiden een groei in verbruik van materialen en energie, waarbij tegelijk duidelijk werd dat hier in het Noorden in materiele zin krimp moet plaatsvinden. Maar dat hoeft geen vermindering van welzijn te betekenen.
Een wezenlijke herverdeling dringt zich op met een gemeenschappelijk gedragen toekomstbeeld. Een fundamentele omvorming van de samenleving met een breed maatschappelijk draagvlak is mogelijk. Dat kon een Amerikaanse samenleving ten tijde van de New Deal. Dat kon door een omvorming van de Britse economie aan het begin van de Tweede Wereldoorlog. De nu nodige koerswijziging kan niet met onrealistische juichverhalen met “technologie zal alles wel oplossen”. Maar het zal ook geen doemverhaal zijn dat we ‘terug moeten naar de jaren dertig’.
Op de eeuwige vraag ‘Is er ruimte voor groei?’ kan het antwoord alleen luiden: ‘Ja, maar dan wel in termen van meer duurzaamheid, meer solidariteit, meer kwaliteit van leven en daarom ook meer menselijk geluk in Noord en Zuid’.
De bovenstaande weergave van de “Verklaring van Tilburg” werd geschreven naar aanleiding van wat we lazen in plaatselijke kranten. Die gaven terecht en duidelijk weer dat de verklaring aandringt op een drastische heroriëntatie van alle nationale economieën. De drie honderd mensen van diverse pluimage vonden elkaar in Tilburg gelukkig in de urgentie. De economie staat voor de enorme taak om onbeheersbare groei eerst te blokkeren en dan om te buigen.
We kunnen echter achteraf nog wel een kritische aanscherping maken.over de in Tilburg verdacht gemakkelijk aanvaarde “comfortabele constatering dat de welvaart niet hoeft te dalen. In tegendeel.”. De aanscherping betreft de buiten beschouwing gebleven zorgen omtrent overbevolking en extinctie. Misschien mogen, kunnen of willen regeringsleiders het niet zeggen, misschien werkt duidelijke taal in dezen contra –productief, zoals dat door velen zo deftig gezegd kan worden. Maar “op naar tien miljard” en westerse consumptie niveaus in China, India, nu ook Indonesië, Brazilië. Met een smeltende Noordpool. Met ontstellende extinctie van planten en dieren die wij mensen niet gemaakt hebben. Met global warming die misschien (voorzorgsprincipe) overmorgen, maar naar aan te nemen valt zeker binnen deze eeuw zal toeslaan. Met super-rijken die zich bij voorbaat proberen in te dekken. Met dat al voelen we ons niet zo “comfortabel” met een niet dalende materiele welvaart. Als wij in het rijke Westen niet aantoonbaar bereid zijn om de materiële consumptie in te perken, kunnen we zeker geen prudentie verwachten van China, India, Indonesië, Brazilië, … Maar binnen Pugwash zij het toegestaan om te zeggen “zie het als een uitdaging: vijf miljard mensen, Schiphol moet dicht, en een 1.5-kW maatschappij op een fantastisch goede aarde”. Dat zij een hartekreet.
Johan van Klinken en Bob Goudzwaard
Referentie: In diverse dagbladen van medio april 2007
Zie ook het reeds in de Nieuwsbrief 34 (2007) besproken boek: B.Goudzwaard, M. vd Vennen en D van Heemst: Hope in troubled times; a new vision for confronting global crises; Grand Rapids 2007.
PS: Er zijn veel crackpot ideeën over energie voor de toekomst. Er zijn ook een beperkt realistische mogelijkheden, veelal kleinschalig en lang niet altijd tegenval-bestendig. Met nuchtere solide natuurwetenschap valt mijn oog vooral op CSP (concentrated solar power; Pugwash Nieuwsbrief 30 (2004) blz.8) aan woestijnranden, als m.i. de beste van alle bestaande optise voor duurzame energie die een 1.5 kW maatschappij met welzijn en culturele/spirituele groei toestaat.
-De fysicus JvK
