Op 31 augustus 2005 overleed Sir Joseph Rotblat op 96 jarige leeftijd in Londen. Pugwash heeft daarmee haar mede-oprichter en oud-voorzitter verloren. Voor velen binnen Pugwash was Jo een vriend en een mentor. Jo was op vele manieren de belichaming van Pugwash. De Nobelprijs voor de Vrede van 1995 ging dan ook voor de helft naar Pugwash en voor de helft naar hem.
Jo verliet in 1944 als enige wetenschapper het Manhattan Project op morele gronden toen hem duidelijk was geworden dat de Nazi’s aan het verliezen waren en geen kernwapen meer konden realiseren. Bertrand Russell betrok hem begin jaren ’50 bij het vragen van publieke aandacht voor het gevaar van de waterstofbom. In 1955 werd hij zo een van de ondertekenaars van het Russell-Einstein manifest.
Vervolgens droeg hij bij aan de organisatie van de eerste internationale wetenschappelijke conferentie in Pugwash, Nova Scotia, Canada in 1957. Sindsdien woonde hij alle Pugwash conferenties bij tot en met de 54e, die werd gehouden in Seoel, Zuid-Korea in 2004. De 55e conferentie van afgelopen juli in Hiroshima, Japan was de eerste waar hij niet bij was.
In de 47 jaar waarin hij actief was binnen Pugwash gaf hij ons het voorbeeld hoe wetenschappelijke integriteit en een sociaal-ethisch geweten te combineren. Hij riep regeringen en politieke leiders op om de wereld kernwapenvrij te maken. Hoe de politieke omstandigheden er ook voorstonden en ondanks kritiek van sommigen over zijn politieke idealisme en naïveteit, bleef Jo’s boodschap onwrikbaar: ofwel de wereld elimineert de kernwapens, ofwel kernwapens elimineren de wereld.
Ik heb Jo pas op 89-jarige leeftijd leren kennen, tijdens een conferentie van Student Pugwash USA in 1999. Sindsdien heb ik regelmatig contact met hem gehad. Zijn geloof in de jonge generatie leidde er toe dat hij reeds in 2000 (het jaar voor de formele oprichting) actief bestuurslid werd van International Student/Young Pugwash (ISYP).
Als teken van intense dankbaarheid voor zijn betrokkenheid bij de jonge leden van Pugwash, heeft ISYP een boek samengesteld en aan hem opgedragen, dat op 9 december 2005 bij de herdenkingsdienst voor Jo in de Royal Society of Londen zal worden gepresenteerd (zie elders in dit nummer voor de boekaankondiging). Ik beveel met name de daarin opgenomen ‘Open letter to my son on the death of Joseph Rotblat’ van Sandra Ionno Butcher in ieders aandacht aan.
Op de website van Pugwash (www.pugwash.org) zijn vele lezenswaardige huldebetuigingen (inclusief de genoemde open brief) te vinden.
door Arthur Petersen